Η γλώσσα του 1821, η γλώσσα για το 1821 και ο αντικατοπτρισμός μιας εποχής μέσα από τη Λογοτεχνία συνθέτουν ένα γλωσσικό μωσαϊκό που αξίζει να θαυμάσουμε.
Η Γλώσσα της Επανάστασης
Στα χρόνια της Επανάστασης και σε αυτά που ακολούθησαν, παράλληλα με την περιπέτεια της σύγκρουσης και της διαμόρφωσης του καινούριου κράτους, ο νέος ελληνισμός βρέθηκε αντιμέτωπος με το πολυπλοκότερο, ουσιαστικότερο και βαθύτερο ζήτημα που κλήθηκε ιστορικά να αντιμετωπίσει: την ίδια του την γλώσσα. Με ποια γλώσσα δηλαδή θα μιλά και θα γράφει, θα διδάσκει στα σχολεία, θα σκέφτεται, θα νομοθετεί και θα δημιουργεί. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η ελληνική γλώσσα από την εποχή του 1821 ως τις μέρες μας έχει υποστεί τις μεγαλύτερες μεταβολές από οποιαδήποτε άλλη γλώσσα της δυτικής Ευρώπης στο ίδιο διάστημα.
Κατά την περίοδο του 1821, την Ελλάδα την κατοικούσαν δύο φυλές, οι Έλληνες και οι Αρβανίτες, που μιλούσαν φυσικά τα Ελληνικά και τα Αρβανίτικα. Ωστόσο διαδεδομένες ήταν και οι προφορικές ντοπιολαλιές που μιλούσαν οι τοπικοί πληθυσμοί όπως οι Μανιάτες , οι Υδραίοι, οι Ψαριανοί , οι Σουλιώτες, οι Αρκάδες και πολλοί άλλοι. Στις ελληνικές τοπικές διαλέκτους αποτυπώνεται η ιστορία της Νέας Ελληνικής γλώσσας, καθώς οι ντοπιολαλιές άρχισαν να διαμορφώνονται κατά τη βυζαντινή εποχή, ενώ την εποχή της άλωσης της Πόλης η διαδικασία διαμόρφωσής τους είχε ολοκληρωθεί. Αρκετά από τα χαρακτηριστικά των τοπικών διαλέκτων είναι πολύ παλιά, εμφανίστηκαν αρκετούς αιώνες πριν από την Τουρκοκρατία και επιπλέον διασώζουν πολλές αρχαίες ελληνικές λέξεις. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από την ντοπιολαλιά της Γορτυνίας είναι το εξής : «αγουριέμαι» σημαίνει ουρλιάζω και προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα ωρύομαι.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας άρχισε σιγά σιγά να διαμορφώνεται η ανάγκη για μια κοινή Νέα Ελληνική Γλώσσα η οποία θα δυνάμωνε την Εθνική συνείδηση και θα οδηγούσε στην απελευθέρωση από τους Τούρκους. Ο Αδαμάντιος Κοραής, πρωτεργάτης του εθνικού διαφωτισμού, θα γράψει: «Της Ελευθερίας το χρώμα τούτο, είναι τόσο βαθύ εις την γλώσσαν των Ελλήνων, ώστε και η τόσων αιώνων εκβαρβάρωσις και δυστυχία των Γραικών δεν το εξέπλυνεν ολότελα μητ’ από την κοινήν διάλεκτον».
Πρέπει να αναφερθεί ότι το 1821 πολλοί μιλούσαν, αλλά ελάχιστοι έγραφαν. Η γραφή και η ανάγνωση ανήκε αποκλειστικά στους μορφωμένους ιερείς, στους γραμματικούς, στους λογίους , στους Φαναριώτες και στους εμπόρους. Την εποχή της επανάστασης οι περισσότεροι οπλαρχηγοί ήταν αγράμματοι και την αλληλογραφία τους την έγραφαν οι γραμματικοί που ήταν κοντά τους.
Η καθημερινή ομιλία των αγωνιστών το 1821, αλλά και γενικότερα της κλεφτουριάς, διέφερε κατά πολύ από αυτή των επισήμων εγγράφων που έφτασαν σε εμάς, καθώς αυτά ήταν γραμμένα από τους πιο μορφωμένους, Φαναριώτες ή λογίους. Οι αυθεντικές διηγήσεις των αγωνιστών έχουν ωραιοποιηθεί από τους γραμματικούς , οι οποίοι μετέφεραν στο χαρτί τις διηγήσεις των αγραμμάτων πολεμιστών.
Λίγοι κατάφεραν να μεταφέρουν ανόθευτη τη γλώσσα , χωρίς αρχαϊσμούς, όπως ο Μακρυγιάννης στα Απομνημονεύματά του που μας δίνουν μια εικόνα της γλώσσας που μιλούσαν οι Έλληνες κατά την επανάσταση. Θα πρέπει όμως να αναφέρουμε ότι κάτι τέτοιο ήταν εξαιρετικά δύσκολο καθώς οι αγωνιστές πολλές φορές ήταν δίγλωσσοι ή ακόμα και τρίγλωσσοι, μίλαγαν δηλαδή Ελληνικά, Αρβανίτικα, Τούρκικα, Βλάχικα και Σλάβικα.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της γλώσσας των αγωνιστών του 1821, ένα μέσο για να «ανάψουν τα αίματα» πριν από τη μάχη ήταν η βωμολοχία. Αυτή περιλάμβανε βρισιές που είχαν να κάνουν με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, την ιδιαιτερότητα (κουσούρια), την οικογενειακή κατάσταση και την υπενθύμιση παλιότερων συμβάντων.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γλώσσα του ’21 αντικατοπτρίζει ολόκληρη η ελληνική ιστορία με τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις της. Η μια γλώσσα είναι η ομιλούμενη, η απλή νεοελληνική, η γραικική ή τα ρωμαίικα, όπως συνήθως τα έλεγαν. Ήταν η γλώσσα που έδινε δυνάμεις στους ραγιάδες, καθώς ακουγόταν στα τραγούδια του Ρήγα Φεραίου και στα δημοτικά τραγούδια.
Από την άλλη μεριά οι λόγιοι Έλληνες γνώριζαν, όχι μόνο την ομιλούμενη γλώσσα, αλλά και τα αρχαία ελληνικά. Με αυτά τα όπλα μάλιστα άναψαν την φλόγα του Φιλελληνισμού, καθώς αυτοί μέσω των γραπτών κειμένων τους μετέφεραν τα κατορθώματα των αγωνιστών σε όλη την Ευρώπη.
Κωνσταντίνος Γεωργίου
ΟΙ ΝΤΟΠΙΟΛΑΛΙΕΣ: Μια σκυτάλη από την αρχαιότητα
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, κατά την περίοδο του 1821 την Ελλάδα την κατοικούσαν δύο φυλές, οι Έλληνες και οι Αρβανίτες, που μιλούσαντα Ελληνικά και τα Αρβανίτικα. Οι αγωνιστές, όμως, πολλές φορές ήταν δίγλωσσοι ή και τρίγλωσσοι. Μίλαγαν μάλιστα πέρα από Ελληνικά και Αρβανίτικα, Τούρκικα, Βλάχικα και Σλάβικα. Ωστόσο διαδεδομένες ήταν και οι προφορικές ντοπιολαλιές που μιλούσαν οι τοπικοί πληθυσμοί όπως οι Μανιάτες , οι Υδραίοι, οι Ψαριανοί, οι Αρκάδες και πολλοί άλλοι. Αρκετά από τα χαρακτηριστικά των τοπικών διαλέκτων ανάγονται στο μακρινό παρελθόν, εμφανίστηκαν αρκετούς αιώνες πριν από την Τουρκοκρατία και επιπλέον διασώζουν πολλές αρχαίες ελληνικές λέξεις.
Δείτε στην παρακάτω παρουσίαση πώς οι τοπικές διάλεκτοι διατηρούν ζωνταντή τη σχέση τους με την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, για να αντιληφθείτε το αδιάλειπτο της ελληνικής γλώσσας!
Παίξτε το Kahoot για τις Ντοπιολαλιές που ακολουθεί και θα εκπλαγείτε!
https://create.kahoot.it/share/12263cda-644a-4895-a00e-57e03e4fd2eb
Φίλιππος Καλούδης
Ταξίδι από το 1821 ως το 1827 μέσα από τη Λογοτεχνία
Ένα λογοτεχνικό οδοιπορικό μέσα από τους πιο σημαντικούς σταθμούς της Ελληνικής Επανάστασης.
Δήμητρα Καμπυλαυκά