«Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθεί, παρά να κρεμάσει φρούτα για ξένου σπαθί»
Με αυτά τα διαχρονικά λόγια του Ρήγα Φερραίου επέλεξα ν’ αρχίσω το άρθρο μου για τους «αφανείς ήρωες του 1821».
Υπάρχουν πρόσωπα που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην Εθνική Παλιγγενεσία και τα γνωρίζουμε όλοι. Υπάρχουν, όμως, και κάποια πρόσωπα «κρυμμένα», «αφανή» που έδωσαν ακόμη και τη ζωή τους, για να μπορούμε σήμερα εμείς να είμαστε ελεύθεροι.
2020! Λίγο πριν συμπληρωθούν 200 χρόνια απ’ την Επανάσταση του 1821 και γυρνάω πίσω στον χρόνο, ξεκινώντας απ’ τον Νικήτα Σταματελόπουλο. Ήταν γνωστός και ως Νικηταράς (1782-1849). Υπήρξε επιφανής ήρωας του 1821 και ανιψιός του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Διακρινόταν για την απαράμιλλη γενναιότητά του και το σπάνιο ήθος του. Είναι χαρακτηριστικό, δε, ότι με την άλωση της Τριπολιτσάς, αρνήθηκε να πάρει μέρος στη διανομή των λαφύρων, ενώ και μετά τη συντριβή της στρατιάς του Δράμαλη δέχτηκε να κρατήσει ένα δαμασκηνό (με τεχνική προερχόμενη απ’ τη Δαμασκό, ατσάλινο και ελαστικό, με πολύ λεπτή ακμή και στιλπνές ανταύγειες) σπαθί, το οποίο όμως προσέφερε αργότερα κατά τη διάρκεια του εράνου για τον ανεφοδιασμό του Μεσολογγίου.
Το ελληνικό κράτος τον «αντάμειψε», φυλακίζοντάς τον (1839-1841), με την κατηγορία ότι σχεδίαζε πραξικόπημα με σκοπό την άνοδο στο ελληνικό θρόνο Ρώσου πρίγκιπα. Μετά την αποφυλάκισή του, με παρέμβαση του Μακρυγιάννη, σχεδόν τυφλός και με μια πενιχρή σύνταξη που έπαιρνε ως γερουσιαστής (από το 1847), πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στον Πειραιά και πέθανε πάμφτωχος.
Ένα άλλο πρόσωπο - πρότυπο ανιδιοτέλειας ήταν ο, μάλλον άγνωστος στους περισσότερους, Αθανάσιος Τσάκας, από το Μοναστηράκι Αγράφων (1789-1841).
Πολύ νέος, ήταν συμπολεμιστής του Κατσαντώνη και διακρίθηκε για την ανδρεία του. Στη διάρκεια της Επανάστασης, πολέμησε στο πλευρό του Καραϊσκάκη, τον οποίο έσωσε από βέβαιο θάνατο στη μάχη των στενών του Σοβόλακου. Ο θρυλικός «γιος της καλόγριας», μάλιστα, τον χαρακτήρισε ως έναν από τους γενναιότερους Αγραφιώτες. Μετά το τέλος του Αγώνα, αποσύρθηκε στον Παρνασσό, όπου ασχολήθηκε με την κτηνοτροφία.
Στο ορεινό του καταφύγιο, τον επισκέφθηκαν ο Όθωνας και η Αμαλία, προτρέποντάς τον να υποβάλει αίτηση, για να ανταμειφθεί για όσα προσέφερε στην Επανάσταση. Όμως ο Τσάκας αρνήθηκε κατηγορηματικά και τους είπε ότι δεν ήθελε καμία αμοιβή για την εκπλήρωση των καθηκόντων του προς την πατρίδα.
Ηρωική μορφή του ’21 ήταν και ο καταγόμενος από τους Παξούς, Γεώργιος Ανεμογιάννης (1789-1821). Υπηρετούσε ως ναύτης στο πλοίο της Μπουμπουλίνας «Οι Σύμμαχοι», το οποίο συμμετείχε στον αποκλεισμό της Ναυπάκτου και στην επίθεση εναντίον του φρουρίου της (25 Μαΐου 1821). Η επίθεση απέτυχε και αποφασίστηκε η πυρπόληση του τουρκικού στόλου που βρισκόταν προστατευμένος κάτω από το φρούριο της Ναυπάκτου. Μοναδικός εθελοντής για την «πλοήγηση» του πυρπολικού ήταν ο Γεώργιος Ανεμογιάννης.
Παρά την ανδρεία που έδειξε, όμως, η επιχείρηση απέτυχε και αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι αρνήθηκαν να τον ανταλλάξουν με αιχμαλώτους τους ή χρήματα. Ο Ανεμογιάννης βρήκε φρικτό θάνατο με ανασκολοπισμό. Το άψυχο σώμα του παρέμεινε για αρκετές μέρες στις επάλξεις του φρουρίου για παραδειγματισμό και εκφοβισμό. Μνημείο του υπάρχει σήμερα στην είσοδο του λιμανιού της Ναυπάκτου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ναύπακτος παραδόθηκε από τους Τούρκους στους Έλληνες μόλις το 1829!
Σε συνέχεια της αναφοράς στη Μπουμπουλίνα, αξίζει να αναφερθούμε σε μία άγνωστη ηρωίδα του 1821, τη Δόμνα Βισβίζη (1783-1850). Γεννήθηκε στην Αίνο της Θράκης και το 1808 παντρεύτηκε τον συμπατριώτη της, πλοίαρχο Χατζη-Αντώνη Βισβίζη. Με την έναρξη της Επανάστασης, ο Βισβίζης με το μπρίκι «Καλομοίρα», το οποίο είχε πλήρωμα 140 ναύτες, 16 κανόνια, ακόμα και αίθουσα συνεδριάσεων, στην οποία αργότερα θα διεξάγονταν οι συνεδριάσεις του Άρειου Πάγου, πήρε μέρος σε διάφορες επιχειρήσεις. Από τον Μάιο του 1821, στο πλοίο επιβιβάστηκε η σύζυγός του, Δόμνα και τα πέντε ανήλικα παιδιά τους. Στη διάρκεια της πολιορκίας του Ευρίπου (1822), ο καπετάν Χατζή-Αντώνης έχασε τη ζωή του.
Τότε, η σύζυγός του, με τη βοήθεια του υπαρχηγού του πλοίου, καπετάν Σταυρή, ανέλαβε τη διακυβέρνησή του για δύο περίπου χρόνια, ξοδεύοντας όλη την περιουσία της για πολεμοφόδια και συντήρηση της «Καλομοίρας». Όταν οι πόροι της εξαντλήθηκαν και το πλοίο είχε υποστεί πολλές ζημιές, η Δόμνα Βισβίζη το παραχώρησε στους Υδραίους που το μετέτρεψαν σε πυρπολικό. Με αυτό, ο Ανδρέας Πιπίνος ανατίναξε στα στενά του Τσεσμέ τη φρεγάτα «Χάνσε Γκεμσί» του τουρκικού στόλου, που ήταν το θησαυροφυλάκιό του.
Ο κατάλογος των «αφανών» ηρώων είναι μεγάλος:
Δημήτριος Μελετόπουλος, Χατζηγιάννης Μέξης, Ιωάννης Στράτος, Δημήτριος Παπανικολής, Παναγιώτης Καρατζάς, Άγγελος Γέροντας, Νικόλαος Δεληγιάννης, Γεώργιος Δράκος και πολλοί άλλοι…
Οι αφανείς ήρωες υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν σε κάθε περίοδο της ιστορικής μας πορείας και αξίζει ένα μεγάλο «ευχαριστώ», σε όλους όσοι έχουν αναλάβει αυτοβούλως το δύσκολο, αλλά θεάρεστο έργο της προσφοράς και της θυσίας.
Το ίδιο ισχύει και σήμερα. Πίσω από ένα επίτευγμα της επιστήμης, πίσω απ’ την καταπολέμηση της πανδημίας, απ’ το προσφυγικό ζήτημα, απ’ την εκπαιδευτική κοινότητα, απ’ την οικογενειακή ζωή, από παντού … υπάρχουν αφανείς ήρωες. Μπορεί να μην έχουμε τον αγώνα για την Ελευθερία, έχουμε όμως τη μάχη για την καταπολέμηση του κορονοϊού.
Ας γίνουμε, λοιπόν, και εμείς καλύτεροι άνθρωποι, μαθαίνοντας μέσα από τις πράξεις όλων όσων επιλέγουν να αγωνίζονται, ακόμη και στην αφάνεια.
«Πάνω στο χώμα το δικό σου λέμε τ’ όνομά σου.
Πάνω στο χώμα το δικό σου σχεδιάζουμε τους κήπους και τις πολιτείες.
Πάνω στο χώμα σου Είμαστε.Έχουμε πατρίδα».
Νικηφόρος Βρεττάκος»
Μαρία – Ελένη Γιαννέλου