Έχουν περάσει σχεδόν 100 χρόνια από την μεγαλύτερη (σε πλυθησμό) Ελληνική γενοκτονία και ακόμα και σήμερα συγκλονίζει όχι μόνο τον Ελληνικό – απόγονο- κόσμο, αλλά και τον παγκόσμιο.
Μονάχα η ανάμνηση έχει απομείνει από την εποχή της πολυπολιτισμικής, κοσμοπολίτικης, «λαμπρής» πόλης όπως έχει χαρακτηριστεί. Είναι οι μαρτυρίες των ανθρώπων που βίωσαν αυτή καταστροφή, με τον πόνο του αποχωρισμού και της νοσταλγίας να αποτυπώνεται μέχρι και το τέλος της ζωής τους, στα πικρά δάκρυα της θύμησης.
Η Σμύρνη υπήρξε ένα εκ των σπουδαιότερων εμπορικών και πολιτισμικών κέντρων της Μεσογείου. Κι όμως χρειάστηκαν μερικές μέρες ώστε αυτό το «κόσμημα της Ανατολής» να μετατραπεί σε στάχτη και χαμένα όνειρα.
Δυστυχώς ο Χριστιανικός πληθυσμός υπέφερε πιο πολύ από όλους εκείνη την περίοδο. Η γενοκτονία των Χριστιανών είχε αρχή το πραξικόπημα των Νεότουρκων που θα μπορούσε να θεωρηθεί και η αρχή του τέλους, καθώς τελικά δεν κατέληξε σε καθιέρωση ισοπολιτείας μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων (όπως ήλπιζαν οι Χριστιανοί). Οι σχέσεις μεταξύ των δύο αυτών των θρησκευτικών ομάδων παρέμειναν τεταμένες για αρκετά χρόνια, μέχρι δηλαδή και τον πρώτο διωγμό (1922) των Ελλήνων και Αρμενίων από την Μικρά Ασία.
Κυρίως τότε, την περίοδο της Μικρασιατικής καταστροφής έχουν καταγραφεί από μαρτυρίες και πρωτογενής πηγές απερίγραπτες και απάνθρωπες θηριωδίες από μεριάς των Τούρκων που οδήγησαν σε τραγικό θάνατο εκατοντάδες Έλληνες της Μικράς Ασίας.
Όπως προαναφέρθηκε οι Χριστιανοί υπήρξαν στόχος των Τούρκων από την πρώτη στιγμή. Και μια από τις μεγαλύτερες προσβολές για τον Χριστιανικό πλυθησμό δεν θα μπορούσε να μην είναι ο μαρτυρικός θάνατος που βρήκε ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος όταν βγαίνοντας από το διοικητήριο φανατισμένοι Τούρκοι έπεσαν πάνω του και άρχισαν να τον διαμελίζουν, να του βγάζουν τα μάτια και να τον κακοποιούν, ώσπου ένας Τουρκόκριτος, τον πυροβόλησε για να τον αποτελειώσει. Παρόλα αυτά λέγεται πως τα τελευταία του λόγια ήταν: Πάτερ, άγιε, άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι».
Πολλοί άνθρωποι, τότε, κατάφεραν να φύγουν πριν την καταστροφή. Ενώ άλλους τους σφάξανε, τους κρεμάσανε ομαδικά, ακόμα και τους κάψανε σε φλόγες θηριώδους απανθρωπιάς.
Ο κόσμος δεν είχε ξαναδεί τέτοιες εικόνες. Τα μάτια βούρκωναν από τις φλόγες του τόπου τους και θόλωσαν από τον πόνο της αδικίας. Τα τρελοκομεία γέμισαν κόσμο τότε.
Η Αρμένικη συνοικία μάλιστα περικυκλώθηκε από Νεότουρκους στον καθεδρικό ναό του Αγίου Στεφάνου στον οποίον, είχαν καταφύγει περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι. Όταν οι Τούρκοι ζήτησαν από τους εγκλείστους να εξέλθουν και να παραδοθούν, εκείνοι αρνήθηκαν. Ακατάπαυστα πυρά και χειροβομβίδες έσκισαν τον αέρα, ενώ στη συνέχεια οι Τούρκοι εισέβαλαν στο εσωτερικό του ναού, κατασφάζοντας τους. Όσοι επέζησαν, οδηγήθηκαν στην πλατεία όπου και δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ.
Το ανθρώπινο γένος τότε ατιμάστηκε καθώς δεν υπήρχε ίχνος ανθρωπιάς στην αποτρόπαια αυτή γενοκτονία. Χαρακτηριστική είναι επίσης η μαρτυρία που περιγράφει την αλαζονεία ενός βαρκάρη που ζητώντας αντάλλαγμα για την είσοδο μια κοπέλας στη βάρκα του, ένα ζευγάρι σκουλαρίκια έμελλε να της σκίσει το αυτί από τα χέρια του βαρκάρη και να την περιλούσει με αίματα.
Η τραγωδία αυτή έχει χαραχτεί όχι μόνο στις μνήμες όσων την βίωσαν, αλλά και στις επόμενες γενιές που καλούνται φέτος να την τιμήσουν όσο τίποτε άλλο.
Δυστυχώς έχουν υπάρξει δεκάδες άλλες καταγεγραμμένες μαρτυρίες που υπενθυμίζουν στον σημερινό άνθρωπο την θηριώδη έκταση των βασανισμών και κυρίως τον αφανισμό ενός μοναδικού πολιτισμού που μετατράπηκε σε στάχτη. Στάχτη που μαρτυρούσε τον πόνο των ανθρώπων της Μικράς Ασίας.
Αναστάσης Καλαδάμης