Το Σύνταγμα της Επιδαύρου (1822)
Το σύνταγμα της Επιδαύρου (1822) αποτελεί το πρώτο σύνταγμα των επαναστατημένων Ελλήνων. Η Α’ Εθνοσυνέλευση από τις 20 Δεκεμβρίου του 1821 μέχρι τις 15 Ιανουαρίου του 1822 συνεδρίασε σε ένα χωρίο κοντά στην αρχαία Επίδαυρο, στην Πιάδα. Το πρώτο σύνταγμα της χώρας ήταν σε πολλούς τομείς πρωτοποριακό και εμφανώς επηρεασμένο από τις φιλελεύθερες αντιλήψεις και ιδέες από την γαλλική επανάσταση. Η ύπαρξη θεμελιωδών διατάξεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα το καθιστούν καινοτόμο και ιδιαίτερα προοδευτικό και πρωτότυπο, ειδικά για τα δεδομένα της εποχής.
Δείγμα της επιρροής του φιλελευθερισμού στο σύνταγμα, αποτελεί η εξασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η πρώτη σημαντική αρχή που εμφανίζεται στο σύνταγμα είναι αυτή της ισότητας. Όλοι οι Έλληνες πολίτες είναι ίσοι απέναντι στον νόμο και σε κάθε πτυχή της ζωής τους ανεξάρτητα του κοινωνικοοικονομικού τους υπόβαθρου.
Οι πολίτες αποκτούν πολιτικά δικαιώματα και ατομικές ελευθερίες, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση. Ωστόσο από τις μεγαλύτερες αλλαγές είναι ότι πλέον η ανεξιθρησκία κατοχυρώνεται και αυτό είναι ένα δείγμα ελευθερίας επιλογής που δεν συνηθιζόταν την συγκεκριμένη εποχή. Βέβαια ως πολίτες εννοούνται μόνο οι Ορθόδοξοι που μένουν στις ελεύθερες περιοχές, και λαμβάνεται μέριμνα για την πολιτογράφηση νέων πολιτών στο άμεσο μέλλον.
Η Εθνοσυνέλευση αυτή ήταν καταλυτική για την σύσταση του ελληνικού κράτους και το πρώτο Σύνταγμα με ορισμένες δομικές παραλλαγές και προσθήκες είναι σε ισχύ μέχρι και σήμερα και από αυτό καταλαβαίνουμε πως οι φιλελεύθερες βάσεις του τότε Συντάγματος ήταν τόσο προοδευτικές για την εποχή όπου στηρίζουν επαρκώς τις ανάγκες της σημερινής εποχής και για αυτό εφαρμόζονται και στο σημερινό Σύνταγμα της χώρας μας.
Άστρος Κυνουρίας: Αναθεωρώντας τις ατομικές ελευθερίες
Στις 13 Απριλίου 1823, αναθεωρήθηκε το Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος, το σύνταγμα το οποίο είχε ψηφιστεί από την Α ́Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο, τον Ιανουάριο του 1822. Το νέο αυτό σύνταγμα ονομάστηκε «Νόμος της Επιδαύρου».
Ήταν νομοτεχνικώς αρτιότερο και καθιέρωνε ελαφρά υπεροχή της νομοθετικής εξουσίας έναντι της εκτελεστικής. Ακόμη, μεταρρύθμιζε τα δικαιώματα της εκτελεστικής εξουσίας τα σχετικά με την κατάρτιση των νόμων, βελτίωνε τις διατάξεις περί ατομικών δικαιωμάτων και μετέβαλλε επί το δημοκρατικότερο τον εκλογικό νόμο. Με τη νέα σειρά διατάξεων, καταργήθηκε στην Ελλάδα ο θεσμός της δουλείας, καθιερώθηκε το δικαίωμα της ελευθεροτυπίας, του αναφέρεσθαι και του «νόμιμου Δικαστή». Διασφαλιζόταν ακόμη στοιχειωδώς η προσωπική ελευθερία και ασφάλεια απέναντι στις αυθαίρετες συλλήψεις, καθιερωνόταν η δημοσιότητα των συνεδριάσεων των ποινικών δικαστηρίων και επεκτεινόταν και στους αλλοδαπούς οι οποίοι βρίσκονταν στην Ελλάδα η προστασία της ιδιοκτησίας, της τιμής και της ασφάλειας, που το Σύνταγμα της Επιδαύρου εγγυόταν μόνο για τους Έλληνες.
Το Σύνταγμα της Τροιζήνας: Από τη θεωρία στην πράξη
Το Σύνταγμα της Τροιζήνας ψηφίστηκε από την Γ’ Εθνοσυνέλευση την Άνοιξη του 1827 . Το δημοφιλέστερο γεγονός από αυτή την εθνοσυνέλευση ήταν η εκλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως πρώτου Κυβερνήτη της χώρας και μάλιστα για επτα χρόνια, προκειμένου να παραμείνει η χώρα ακλόνητη με σταθερή διακυβέρνηση. Ο Καποδίστριας ήταν ένας πολιτικός κύρους που θα μπορούσε να εγγυηθεί την ενότητα της χώρας. Το Σύνταγμα που ψηφίστηκε στην Γ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ονομάστηκε το « Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος». Ήταν έντονα επηρεασμένο από το αμερικανικό Σύνταγμα του 1827 , περιείχε μια σειρά από καινοτόμες διατάξεις και έναν πρωτοποριακό κατάλογο θεμελιωδών δικαιωμάτων .
Έτσι, για πρώτη φορά, καθιερώνεται ρητά η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, ορίζοντας ότι «η Κυριαρχία ενυπάρχει εις το Έθνος· πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού, και υπάρχει υπέρ αυτού» καθιερώνεται δηλαδή, καθώς και με άλλες διατάξεις, η πολιτική υπεροχή της λαϊκής αντιπροσωπείας. Επιπροσθέτως γνωρίζουμε ότι το Σύνταγμα της Τροιζήνας δεν είναι γνωστό μόνο για το δημοκρατικό του χαρακτήρα αλλά και για το φιλελεύθερο, αφού θεσπίστηκαν πολλές διατάξεις για την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων. Τέλος το Σύνταγμα της Τροιζήνας καθιέρωσε την πλήρη διάκριση των εξουσιών , σε Νομοθετική , Εκτελεστική , Δικαστική .
Θεωρείται, λοιπόν, αυτό το Σύνταγμα της χώρας, το πιο δημοκρατικό και προοδευτικό όχι μόνο από τα δύο προηγούμενα Συντάγματα, αλλά και από τα τότε ισχύοντα στην Ευρώπη. Ωστοσο, λίγους μήνες μετά την ψήφισή του, το Σύνταγμα της Τροιζήνας ανεστάλη από τη Συνέλευση. Φάνηκε τελικά ότι οι συνθήκες στις οποίες βρισκόταν η επαναστατημένη χώρα και οι πιέσεις που δεχόταν ο Καποδίστριας, ήταν ικανές να μην το αφήσουν να εδραιωθεί.
Οι ξένες επιρροές
Αρχικά, και στα τρία ελληνικά συντάγματα μπορούμε με ενάργεια να ανιχνεύσουμε την σαφή αναφορά που κάνουν στις ανθρώπινες ελευθερίες. Η πρώτη αναφορά σε απαράβατα ανθρώπινα δικαιώματα έγινε από τους Ευρωπαίους Διαφωτιστές, όμως η κατοχύρωση και εφαρμογή τους εντοπίζεται ξεκάθαρα με την Χάρτα των δικαιωμάτων της Γαλλικής Επανάστασης, αλλά και τα συντάγματα του 1791 και 1792 που ακολούθησαν.
Το πρώτο Σύνταγμα της Επιδαύρου (1822) , χαρακτηρίστηκε ως καινοτόμο και πρωτοπόρο για την εποχή του, καθώς επηρεασμένο από τον φιλελευθερισμό , εξασφάλισε δικαιώματα στον ελληνικό λαό , όπως αυτό της ισονομίας και ισοπολιτείας ανεξαρτήτως οικονομικής και κοινωνικής θέσης. Παράλληλα, κατοχύρωσε την ανεξιθρησκία για αυτούς που θεωρούνταν Έλληνες πολίτες. Αντίστοιχα στο Σύνταγμα του Άστρους (1823) , θεμελιώθηκε το δικαίωμα της προστασίας έναντι των αυθαιρέτων συλλήψεων και της ιδιοκτησίας , όπου πλέον τα δικαιώματα αυτά ίσχυαν για όλους και όχι μόνο για όσους θεωρούνταν Έλληνες. Τέλος το Σύνταγμα της Τροιζήνας (1827), κατοχυρώνει ακόμα πιο εκτεταμένες εγγυήσεις της προσωπικής ασφαλείας, δημιουργώντας το τεκμήριο της αθωότητας του κατηγορουμένου. Επιπλέον διασφαλίζει την ελευθερία γνώμης και την προστασία της ελευθεροτυπίας, ενώ στο άρθρο 5 «παραχωρεί» την εξουσία στο έθνος , καθιερώνοντας την λαϊκή κυριαρχία.
Από το αμερικανικό Σύνταγμα του 1787 , που γίνεται η πρώτη εφαρμογή της αρχής της διάκρισης των εξουσιών , στην οποία παλαιότερα είχε κάνει αναφορά ο ευρωπαίος διαφωτιστής Μοντεσκιέ , σε συνδυασμό με την Γαλλική επανάσταση και τα συντάγματα που «γέννησε», παρατηρούμε πως η διάκριση αυτή και στα τρία επαναστατικά ελληνικά συντάγματα ακολουθείται πιστά με ελάχιστες διαφοροποιήσεις.
Το δικαστικό σώμα ήταν πλήρως ανεξάρτητο, ενώ το βουλευτικό από το εκτελεστικό ήταν μεν ανεξάρτητα όμως αλληλεπιδρούσαν μέσω του δικαιώματος την αρνησικυρίας, δηλαδή του veto.
Συνοψίζοντας τα παραπάνω , επισημαίνουμε κλείνοντας πως εξάγεται το συμπέρασμα πως, ναι μεν τα συντάγματα του αγώνα επηρεάστηκαν από τα υπόλοιπα παλαιότερα ξένα μέσω και των Ελλήνων λογίων όμως όχι εξ ολοκλήρου. Μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε ορισμένα σημεία αυτονομίας που κατείχαν, ιδίως όσον αφορά τα δικαίωμα ψήφου των πολιτών , το λεγόμενο «εκλέγειν και εκλέγεσθαι» που δεν βασιζόταν σε περιουσιακά κριτήρια, ενώ γενικότερα απέπνεαν ένα πιο δημοκρατικό και φιλελεύθερο «αέρα», με την κεφαλή του εκτελεστικού να μην αποτελεί μονάρχη ή βασιλιά, καθιστώντας τα έτσι πιο προοδευτικά και πρωτοποριακά για την εποχή τους.
Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στον "γύψο"
Μετά την Εθνοσυνέλευση που συγκλήθηκε το 1844 κατά την εξουσία του Έλληνα Βασιλιά Όθωνα θεσπίστηκε το Ελληνικό Σύνταγμα του 1844 το οποίο αποτέλεσε το πρώτο Σύνταγμα του Ελληνικού Βασιλείου. Με το Σύνταγμα αυτό, θεσπίστηκε το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας με το οποίο επήλθε η διάκριση των εξουσιών οι οποίες διαχωρίζονταν και δεν ασκούνταν μόνο από τον Βασιλιά αλλά ταυτόχρονα και από την Γερουσία. Αυτή ήταν μια αλλαγή πρωταρχικής σημασίας για το ελληνικό κράτος, καθώς κατοχύρωσε την διάκριση εξουσιών.
Αν και ο Όθωνας έκανε ένα βήμα προς στην σωστή κατεύθυνση, δεν κατάφερε να εκπληρώσει την επιθυμία του λαού σε έναν ικανοποιητικό βαθμό. Παρ´ όλα αυτά, παρατηρούμε την καταπάτηση αρκετών φυσικών δικαιωμάτων από τον Βασιλιά όπως της ελευθερίας λόγου, της ισότητας και του εκλέγειν. Μετά από σχεδόν έναν αιώνα, δυστυχώς, διαπιστώνουμε πως η μάχη του Τζoν Λοκ για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων δεν απέδωσε τα αναμενόμενα. Ύστερα από ένα κύμα επανάστασης ο Όθωνας εγκατέλειψε την χώρα και ανέλαβε μια νέα γενιά πολιτικών την δεκαετία του 1850. Το Σύνταγμα του 1844 αν και μεταγενέστερο θεωρείται εξίσου σημαντικό καθώς έφερε μεγάλες αλλαγές στον ελληνικό πολιτισμό.
Η συντακτική ομάδα:
Αλεξία Κάβουρα
Νικόλ Βαγενά
Αργύρης Βουτσάς
Βασιλική Κούρτη
Ηλέκτρα Αργυροπούλου