Διάβασα πρώτη φορά το βιβλίο Όλιβερ Τουίστ σε μορφή κλασικού εικονογραφημένου σε ηλικία εφτά ετών και έκτοτε πήρε τη θέση του αγαπημένου μου. Από τότε, έχω παρακολουθήσει πολλές φορές ομότιτλη την ταινία, καθώς και θεατρική παράσταση στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.
Με αφορμή τον Κατάλογο Προτεινόμενων Λογοτεχνικών Βιβλίων του Γυμνασίου μας, καθώς και μίας εργασίας Λογοτεχνίας, μου δόθηκε η ευκαιρία να απολαύσω αυτό το κλασικό μυθιστόρημα σε μορφή graphicnovel, με την υπογραφή των πιο σύγχρονων εικονογράφων. Διαβάζοντας τις επιλογές που μου δόθηκαν για την παρουσίαση λογοτεχνικού βιβλίου, επέλεξα την φανταστική συνέντευξη με τον ήρωα του βιβλίου, τον Όλιβερ. Στόχος μου, μέσα από τα λόγια του, να μεταφέρω την κριτική του συγγραφέα, Κάρολου Ντίκενς, στο πολιτικό σύστημα εκείνης της εποχής και να προσέξουμε όλοι μας πόσα πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία κρύβονται μέσα στο έργο του Όλιβερ Τουίστ. Ο Κάρολος Ντίκενς γεννήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου 1812, στο νησί Πόρτσι της Νότιας Αγγλίας. Ήταν το δεύτερο από τα οκτώ παιδιά του Τζον και της Ελίζαμπεθ Ντίκενς. Ο πατέρας του ήταν υπάλληλος στην υπηρεσία μισθοδοσίας του ναυτικού και αμειβόταν ικανοποιητικά, αλλά οι σπατάλες του και η άσωτη ζωή του οδήγησαν την οικογένεια σε οικονομικό αδιέξοδο. Ενώ τα πρώτα χρόνια φοιτούσε σε ιδιωτικό σχολείο, έπαιζε και διάβαζε ανέμελα, το 1822 ανατράπηκαν όλα. Η οικογένειά του μετακόμισε στο Λονδίνο, λόγω των χρεών του πατέρα του, που τον οδήγησαν το 1824 στη φυλακή. Έτσι, ο μικρός Κάρολος έζησε με την κυρία Ρόιλανς και, για να πληρώνει την διαμονή του, εγκατέλειψε το σχολείο και αναγκάστηκε να δουλεύει επί ένα δωδεκάωρο καθημερινά σε ένα εργοστάσιο βερνικιών, κάτω από απάνθρωπες συνθήκες εργασίας. Όταν ο πατέρας του, κληρονομώντας μια περιουσία, αποφυλακίστηκε, ο Κάρολος δεν τον συγχώρησε και συνέχισε ανεξάρτητος. Αυτά διαμόρφωσαν τον συγγραφικό του χαρακτήρα. Η δική του βίαιη αλλαγή κοινωνικής τάξης σε τόσο μικρή ηλικία και οι μετέπειτα συνθήκες ζωής του -της εργατικής τάξης- αποτέλεσαν το θέμα των βιβλίων του. Μεγαλώνοντας, δούλεψε σε δικηγορικά γραφεία και ως στενογράφος στα δικαστήρια του Λονδίνου. Αυτές οι ασχολίες του άφησαν βαθιά απέχθεια για το αγγλικό δικαστικό σύστημα, το οποίο πίστευε πως ήταν κομμένο και ραμμένο στα μέτρα των πλουσίων. Από το 1833 και μετά, η επαγγελματική του ζωή κινούνταν μεταξύ δημοσιογραφίας και λογοτεχνίας. Γνώρισε την πολιτική ζωή εκ των έσω, αφού υπήρξε πολιτικός συντάκτης σε διάφορα φιλελεύθερα έντυπα. Με το μυθιστόρημα Όλιβερ Τουίστ (1837 – 1838) αποκάλυψε με τα πιο σκούρα χρώματα τη μαύρη καθημερινότητα του Λονδίνου, όπου όλα ήταν βυθισμένα στην εκμετάλλευση και στο έγκλημα. Με τα μυθιστορήματά του κατάφερε να γίνει παγκοσμίως γνωστός και να φτιάξει τη ζωή του, ασκώντας συνεχώς κριτική στο πολιτικό σύστημα που έθρεψε τη φτώχεια, την πείνα και την αμάθεια. Το φιλανθρωπικό του πνεύμα, το οποίο είναι εμφανές στα έργα του, εφαρμοζόταν και στη ζωή του, με οργάνωση εράνων και ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Πέθανε στις 9 Ιουνίου 1870, σε ηλικία 58 ετών, στην αγροικία του στην Αγγλία. Παρακάτω παρατίθεται η φανταστική συνέντευξη του ενήλικα πλέον Όλιβερ Τουίστ, ο οποίος έχει ξεφύγει από τη δυστυχία των παιδικών του χρόνων. Ως νόμιμος κληρονόμος της περιουσίας του πατέρα του και με τη βοήθεια του καλού κ. Μπάρλοου και της κ. Μέιλυ, κατάφερε να φτιάξει έναν εκδοτικό οίκο και να παραμείνει καλός και φιλάνθρωπος. Ο Κάρολος Ντίκενς έλεγε πως μία καρδιά που αγαπά έχει αληθινή σοφία! Ας μοιραστούμε σε αυτή τη συνέντευξη λίγη από αυτή τη σοφία.
"Η ζωή μου υπήρξε ένας απεγνωσμένος αγώνας να ξεφύγω από την αθλιότητα…"
Όλιβερ Τουίστ
Συνάντησα τον Όλιβερ Τουίστ, τον ιδρυτή του μεγάλου εκδοτικού οίκου Μπάρλοου και Λήφορντ στο γραφείο του, στο Λονδίνο. Ένας ηλικιωμένος κύριος, ψηλόλιγνος, με μάτια καλοσυνάτα και ένα γλυκό χαμόγελο. Φιλικός, σηκώθηκε από τη θέση του και μου έδωσε το χέρι του σε μία ζέστη χειραψία. Μου σέρβιρε τσάι και η συζήτησή μας ξεκίνησε. Ήρεμος και ψύχραιμος, ακόμη και όταν αναφερόταν σε προσωπικές στιγμές του παρελθόντος, σε κέρδιζε με την παρουσία του και το λόγο του.
-Κύριε Όλιβερ Τουίστ, είστε ένας επιτυχημένος εκδότης με μεγάλο φιλανθρωπικό έργο. Πού οφείλεται αυτή η επιτυχία;
-Η επιτυχία μου οφείλεται κυρίως στην αγάπη μου για τον άνθρωπο και στην πίστη μου για την καλοσύνη των ανθρώπων. Για εμένα, όλοι οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν καλό, όπως και κακό. Η επιλογή μας καθορίζει το μέλλον μας.
Η επιτυχία μου, λοιπόν, οφείλεται στις επιλογές μου και στην πίστη μου στο καλό.
-Υπήρχαν άνθρωποι που σας βοήθησαν στη ζωή σας;
-Δυστυχώς, όπως γνωρίζετε ίσως, είμαι ορφανός από πατέρα και μητέρα. Δεν ένιωσα τη στοργή και τη ζεστασιά της μητρικής αγκαλιάς και αυτό, ακόμη και τώρα που μιλάμε, με πονάει, είναι ένα κενό, το οποίο δεν μπορεί να καλυφθεί. Καθώς ήμουν εντελώς απροστάτευτος στον κόσμο, ανέλαβαν τη φροντίδα μου διαφορετικοί άνθρωποι στο φτωχοκομείο, στο Δημόσιο άσυλο, στο ορφανοτροφείο! Εξαναγκάστηκα ως παιδί σε εργασία και, αφού ξέφυγα από την αθλιότητα που βίωνα εκεί, έλαβα την προστασία από άντρες που ζούσαν στο περιθώριο της κοινωνίας, μέσα στην παρανομία. Θα μπορούσε να πει κανείς πως όλοι αυτοί διαμόρφωσαν τον δυνατό μου χαρακτήρα. Με βοήθησαν να κατανοήσω πως δεν ανήκω εκεί και να επιδιώξω ένα διαφορετικό μέλλον για τον εαυτό μου. Ο κύριος Μπάρλοου, φυσικά, είναι ο σωτήρας μου. Είναι ο άνθρωπος που μου έδωσε ευκαιρία στη ζωή, που με πίστεψε και άνοιξε τις φτερούγες του να με προστατέψει. Νιώθω ευγνώμων για τη συμπόνια του, για τον αγώνα του να με προστατέψει και την πίστη του σε εμένα. Ο κύριος Μπάρλοου και η κυρία Μέιλυ είναι η οικογένειά μου.
-Μιας και αναφέρετε την ταραχώδη ζωή σας, πώς καταφέρατε να γλιτώσετε και να ορθοποδήσετε;
-Με αγώνα! Η ζωή μου υπήρξε ένας απεγνωσμένος αγώνας να ξεφύγω από την αθλιότητα. Πίστευα και πιστεύω στη δικαιοσύνη. Διατήρησα την ψυχραιμία μου σε όλες τις κακουχίες της ζωής μου και πάντα είχα θάρρος, υπομονή και μια παιδική αποφασιστικότητα. Φανταστείτε με εννέα χρονών, ένα χλωμό ψηλόλιγνο αγόρι, να φτάνει στο Λονδίνο μην έχοντας να φάει για μέρες, μην έχοντας κοιμηθεί για ημέρες, μην έχοντας ρούχα να ζεσταθεί, να μου προσφέρουν ξαφνικά όλα αυτά που μου λείπουν, με αντάλλαγμα παράνομες πράξεις. Ωστόσο, η αντίστασή μου στο κακό και η ανάγκη της επιβίωσης με οδήγησαν σε μία καλύτερη ζωή. Οφείλω να επαναλάβω πως, χωρίς τον κύριο Μπαρλοου και την αναγνώρισή μου ως κληρονόμου του πατέρα μου, ίσως η ζωή μου να είχε τελειώσει σε πολύ μικρή ηλικία.
-Συνειδητοποιώ, λοιπόν, πού οφείλεται το τόσο έντονο φιλανθρωπικό σας έργο.
-Στην Αγγλία, την περίοδο που μεγάλωνα, τη ζωή μας καθόριζε η κοινωνική μας τάξη. Έτσι, χιλιάδες φτωχά παιδιά δεν είχαν τη δυνατότητα να μάθουν γράμματα και να έχουν μια καλύτερη τύχη. Δυστυχώς, στην Αγγλία, κυβερνητική εξουσία είχαν όσοι κατείχαν πολλά προνόμια. Κυβερνούσε η αριστοκρατία, με πλήρη αδιαφορία για τις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις. Παρόλο που υπήρχε πίστη στην παιδική αθωότητα, η αντιμετώπιση των παιδιών -και ιδιαίτερα των φτωχών παιδιών, τα οποία είχε αναλάβει η ενορία- περιοριζόταν στην τιμωρία όσων τολμούσαν να ζητήσουν την ικανοποίηση βασικών αναγκών τους, όπως της ανάγκη για φαγητό ή μάθηση. Θεωρούνταν φυσικό για τα φτωχά παιδιά να στερηθούν κάθε παιδικότητα και να εξαναγκαστούν σε εργασία. Η εκλογική μεταρρύθμιση, όμως, του 1831 επέφερε δικαιοσύνη. Ξέρετε όλοι ότι, όποιες και εάν είναι οι οικονομικές ή κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν όταν γεννηθήκατε, υπάρχει πιθανότητα, στη διάρκεια της ζωής μας, να διαφοροποιηθούν και να γίνουν καλύτερες ή χειρότερες. Αυτό που δεν μπορεί να αλλάξει, όμως, είναι η ψυχή μας, το μυαλό μας, οι γνώσεις μας και οι αρχές μας. Τα παιδιά είναι ο μεγεθυντικός φακός του κόσμου των ενηλίκων. Επενδύοντας στα παιδιά, επενδύουμε σε ένα καλύτερο αύριο. Τα ορφανοτροφεία πρέπει να είναι χώρος προστασίας και όχι εκμετάλλευσης των μικρών παιδιών. Το κράτος δίνει χρήματα σε άσυλα και φτωχοκομεία, ώστε όλες οι ταλαιπωρημένες ψυχές να θεραπευτούν και, παρά τις κακοτυχίες της ζωής τους, να καταφέρουν να γίνουν ολοκληρωμένοι άνθρωποι, με αρχές και αξίες, ωφέλιμοι στην κοινωνία. Ο ρόλος όσων εργάζονται σε τέτοιους φορείς πρέπει να είναι θεραπευτικός. Όποιος εργάζεται εκεί, πρέπει να αντιλαμβάνεται ότι επιτελεί ένα λειτούργημα και δεν είναι επιστάτης στάβλου. Θα πρέπει να αξιολογείται διαρκώς η ικανότητα αυτών των ανθρώπων να προσφέρουν στα παιδιά ένα σπίτι. «Ο παθών είναι μαθών», λένε πολύ σωστά. Από προσωπική πείρα ξέρω πως όλα αυτά που αδίκως παθαίνουν τα μικρά παιδιά δεν είναι παρά το αποτέλεσμα των νόμων, τους οποίους οι ενήλικες από την ασφάλεια του γραφείου τους έφτιαξαν. Θα πρέπει αυτά τα παιδιά να έχουν άλλες επιλογές, πέρα από την εκμετάλλευση ή το έγκλημα. Γι’ αυτό και εγώ αγωνίζομαι και θα αγωνίζομαι για αυτά τα παιδιά!
-Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να δώσετε σε όσους μας ακούν;
-Η προσπάθεια για το καλό δεν υπάρχει περίπτωση να μη φέρει αποτέλεσμα!
-Σας ευχαριστώ πολύ!
-Ήταν όλη η χαρά δική μου!
Μέσα στο μυαλό μου, φεύγοντας, γυρνούσαν συνέχεια τα λόγια του κ. Τουίστ. Τα μάτια μου είχαν γεμίσει θαυμασμό. Θαυμασμό για έναν άνθρωπο ο οποίος, αν και είχε τόσες δυσκολίες στη ζωή του, από την ώρα της γέννησής του, πάλεψε και βγήκε καλύτερος και ανώτερος. Άδραξε τις ευκαιρίες που του δόθηκαν και κατάφερε να βγει πιο δυνατός και να διατηρήσει την αγάπη και την πίστη του στον καλό άνθρωπο. Έρχεται στο μυαλό μου ένας πίνακας που ήταν κρεμασμένος πάνω από το γραφείο του κύριου Τουίστ, απόσπασμα από τον αγαπημένο του συγγραφέα, Κάρολου Ντίκενς: « Έχω υποφέρει, κι αυτό με έχει κάνει πιο δυνατό από κάθε άλλο μάθημα. Έχω λυγίσει και έχω σπάσει παίρνοντας –ελπίζω- ένα καλύτερο σχήμα.»
Σταύρος Χούσος